Ο Ευρασιατισμός του Αλεξάντερ Ντούγκιν

Ο Αλεξάντερ Ντούγκιν πιέζει για την επανεξέταση των ευρασιατικών αξιών και ταυτοτήτων που διαφέρουν από αυτές που προωθεί η Δύση (όπως η ανεξέλεγκτη μαζική μετανάστευση, ο ακραίος ατομικισμός και η παράξενη πολιτική για τα φύλα). Το επιχείρημά του βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι μοναδικοί ιστορικοί, πολιτισμικοί και γεωγραφικοί παράγοντες της ευρασιατικής περιοχής πρέπει να διαμορφώνουν τις πολιτικές και κοινωνικές δομές της, αντί να υιοθετούν τα δυτικά μοντέλα δημοκρατίας και καπιταλισμού.

Ο Ντούγκιν επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει την παγκόσμια τάξη, επιβάλλοντας την εμφάνιση ενός πολυπολικού κόσμου, όπου διαφορετικοί πολιτισμοί μπορούν να αναπτυχθούν ανεξάρτητα από τη δυτική ηγεμονία. Αντλεί σε μεγάλο βαθμό από το ιστορικό πλαίσιο του ευρασιατισμού, ο οποίος ξεκίνησε στην περίοδο του Μεσοπολέμου, εξελίχθηκε κατά τη σοβιετική εποχή και κορυφώθηκε στη σκέψη του Ντούγκιν, η οποία απορρίπτει τις οικουμενικές αξιώσεις του δυτικού φιλελευθερισμού και προωθεί μια πλουραλιστική κοσμοθεωρία, υποστηρίζοντας τις μοναδικές και κυρίαρχες πορείες ανάπτυξης των εθνοτήτων και των πολιτισμών.

Στην τρελή εποχή της δεκαετίας του 1920, ακολουθώντας τις αναταραχές του Ρωσικού Εμφυλίου Πολέμου, οι γιοι της Ευρασίας, εξόριστοι στην Ευρώπη, συλλογίζονταν τη θέση της Ρωσίας στην παγκόσμια σκηνή. Ήταν μια εποχή που οι φύλακες του ευρασιατισμού αντιστέκονταν στην απαίτηση της Δύσης να μεταβούν νοητικά από την Ανατολή στη Δύση.

Ο Νικολάι Τρουμπέτσκοι, ο Πιότρ Σαβίτσκι, ο Λεβ Γκουμιλιόφ και ο Γκέοργκ Βερνάντσκι ήταν θεμελιώδεις μορφές του πρώιμου ευρασιαστικού κινήματος, καθένας από τους οποίους συνέβαλε με μοναδικές πνευματικές προοπτικές στην πολιτισμική και γεωπολιτική ταυτότητα της Ρωσίας. Ο Τρουμπέτσκοι, γλωσσολόγος και φιλόσοφος, υποστήριξε ότι η Ρωσία αποτελεί πολιτισμική γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Για τον Σαβίτσκι, η «μεσαία θέση» της Ρωσίας αποτελεί τον πυρήνα της ιστορικής της ταυτότητας· δεν είναι ούτε προέκταση της Ευρώπης ούτε τμήμα της Ασίας. Αποτελεί έναν ανεξάρτητο κόσμο, μια μοναδική πνευματική και ιστορική γεωπολιτική πραγματικότητα που ο Σαβίτσκι αποκαλούσε «Ευρασία». Ο Γκουμιλιόφ, που άσκησε μεγάλη επιρροή με τις θεωρίες του για την εθνογένεση (τη διαδικασία κατά την οποία σχηματίζεται και αναπτύσσεται μια ξεχωριστή εθνοτική ομάδα, συχνά ως αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης αλληλεπίδρασης κοινωνικών, πολιτισμικών και ιστορικών παραγόντων), ενέπνευσε τον ευρασιατισμό με μια δυναμική αντίληψη της πολιτιστικής ζωτικότητας. Τέλος, ο ιστορικός Βερνάντσκι προσέφερε μια ακαδημαϊκή προοπτική για τους ιστορικούς δεσμούς της Ρωσίας με την Ασία και όχι με τη Δυτική Ευρώπη, ενισχύοντας το ιδεολογικό πλαίσιο του ευρασιατισμού με μια λεπτομερή ανάλυση του παρελθόντος της Ρωσίας. Μαζί, αυτοί οι στοχαστές διαμόρφωσαν ένα όραμα για τη Ρωσία ως μια μοναδική ευρασιατική οντότητα, ξεχωριστή από τις δυτικοευρωπαϊκές επιρροές και άρρηκτα συνδεδεμένη με την ασιατική της κληρονομιά.

Αγκαλιάζοντας μια ισχυρή πίστη σε μια ξεχωριστή ρώσο-ευρασιατική ταυτότητα, δεν την έβλεπαν απλώς ως μια συγχώνευση της ανατολικής σλαβικής και της φινλανδικής κληρονομιάς, αλλά ως εμπλουτισμένη από τις παραδόσεις των μογγολικών και τουρκικών πολιτισμών.

Αυτή η ομάδα στοχαστών, βασιζόμενη στα ιδεολογικά θεμέλια που έθεσαν οι σλαβόφιλοι του 19ου αιώνα, οι οποίοι περιφρονούσαν τον φιλελευθερισμό και διακήρυξαν έναν κυρίαρχο ρωσικό πολιτισμό ξεχωριστό από τη Δύση, επαναστάτησε τώρα ενάντια στον δυτικό οικουμενισμό που επιδιώκει να περιλάβει όλες τις διαστάσεις της ζωής. Αμφισβήτησαν την ουσία των δυτικών επιταγών, αρνούμενοι την ιδέα ότι κάθε έθνος πρέπει να συμμορφώνεται με τη δημοκρατία κατά το δυτικό πρότυπο και ότι όλες οι οικονομίες πρέπει να είναι δεμένες με τα δεσμά του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς. Αυτές οι επιταγές απορρίφθηκαν κατηγορηματικά από τους προφήτες του ευρασιατισμού.

Κεντρική θέση στη διδασκαλία τους κατείχε η έννοια του πασσιοναριτισμού, ένας όρος που επινόησε ο Γκουμιλιόφ για να περιγράψει ένα φαινόμενο που γεννά έναν ενεργό και έντονο τρόπο ζωής στους λαούς της στέπας. Αυτό, που υποστήριζε ο Γκουμιλιόφ, δεν ήταν απλώς ένα πολιτισμικό χαρακτηριστικό, αλλά μια γενετική μετάλλαξη μέσα στην εθνότητα που ώθησε την εμφάνιση παθιασμένων πολεμιστών — ατόμων που οδηγούνταν να διαμορφώσουν το πεπρωμένο του λαού τους. Αυτή η θεωρία έπλασε μια συναρπαστική αφήγηση αντίστασης και ταυτότητας, ριζώνοντας σταθερά τον ευρασιατισμό στο έδαφος των διαφορετικών και ιστορικών του εδαφών, λειτουργώντας ως φράγμα ενάντια στα σαρωτικά κύματα της δυτικής επιρροής.

Ο Ντούγκιν βλέπει το τελικό στάδιο στην αναπτυσσόμενη εξέλιξη του ευρασιατισμού στην Τέταρτη Πολιτική Θεωρία — ένα νέο πολιτικό πλαίσιο που επικεντρώνεται στην έννοια του Dasein του Μάρτιν Heidegger, ή «το να είσαι εκεί», η οποία ο Ντούγκιν ερμηνεύει ως τον λαό — και που στοχεύει να υπερβεί τις σύγχρονες πολιτικές ιδεολογίες. Σε αυτή τη θεωρία, αποδομεί και συνδυάζει στοιχεία από τον φιλελευθερισμό, τον μαρξισμό και τον φασισμό/εθνικό σοσιαλισμό, απορρίπτοντας τις προβληματικές πτυχές τους και τονίζοντας τα θετικά τους χαρακτηριστικά, όπως η ελευθερία του φιλελευθερισμού, η κριτική του φιλελευθερισμού από τον μαρξισμό και ο εθνοκεντρισμός του φασισμού, για να σχηματίσει μια βάση που κάθε λαός μπορεί να χρησιμοποιήσει για να διασώσουμε την ταυτότητά μας και να καθιερώσουμε μια πολιτική τάξη που απηχεί τον πολιτισμικό μας μοναδικότητα.

Η κριτική του Ντούγκιν επεκτείνεται στα οικονομικά και πολιτικά πλαίσια που επιβάλλει η Δύση, προτείνοντας αντ' αυτού ένα μοντέλο κατά τον οποίο οι πολιτισμοί καθορίζουν τις αλληλεπιδράσεις τους με βάση το πολιτισμικό και ιστορικό τους πλαίσιο και όχι τις δυνάμεις της παγκόσμιας αγοράς. Υπογραμμίζει τη σημασία των κυρίαρχων κρατών-πολιτισμών σχετικά με τους διεθνείς οργανισμούς και τις συμφωνίες, οι οποίες συχνά αντανακλούν τα συμφέροντα της Δύσης. Δίνοντας έμφαση στις τοπικές οικονομίες και πολιτισμούς, η προσέγγιση του Ντούγκιν αντιτίθεται στην ελεύθερη αγορά και τις καπιταλιστικές ιδεολογίες που κυριαρχούν σήμερα στην παγκόσμια οικονομία.

Κεντρική θέση στη σκέψη του Ντούγκιν κατέχει η ιδέα των «μεγάλων χώρων», μία γεωπολιτική έννοια — που αρχικά επινοήθηκε από τον Γερμανό πολιτικό θεωρητικό Καρλ Σμιτ τη δεκαετία του 1930 — η οποία υπερβαίνει τα παραδοσιακά έθνη-κράτη και σχηματίζει περιφερειακά συγκροτήματα βασισμένα σε πολιτισμικά, ιστορικά και γεωγραφικά κοινά στοιχεία. Αυτοί οι μεγάλοι χώροι — ουσιαστικά αυτοκρατορίες ή «κρατικές πολιτισμικές οντότητες» — απεικονίζονται ως αυτόνομες οντότητες που αντιστέκονται στις πολιτισμικές και οικονομικές πιέσεις της παγκοσμιοποίησης, υποστηρίζοντας την τοπική διακυβέρνηση και αυτονομία αντί για κεντρικές, παγκόσμιες δομές εξουσίας.

Επιπλέον, ο Ντούγκιν εμπλουτίζει τη γεωπολιτική του θεωρία με ένα βαθύ αίσθημα πολιτιστικής και πνευματικής αναγέννησης. Υποστηρίζει τον επαναπροσανατολισμό προς τις παραδοσιακές αξίες και νόρμες, θεωρώντας τες απαραίτητες για την αντίσταση στην ομογενοποιητική επίδραση της σύγχρονης δυτικής αντικουλτούρας. Αυτή η αναγέννηση δεν είναι απλώς νοσταλγική, αλλά αποτελεί θεμελιώδη αρχή για μια κοινωνία που δίνει προτεραιότητα στην κοινότητα, την παράδοση και την πνευματική υγεία έναντι του υλικού πλούτου και του ατομικισμού.

Τα φιλοσοφικά θεμέλια της θεωρίας του Ντούγκιν επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την Συντηρητική Επανάσταση, ένα πνευματικό κίνημα της Βαϊμάρης που είχε ως στόχο την αναζωογόνηση του γερμανικού πολιτισμού και της κοινωνίας, αντλώντας από συντηρητικές και εθνικιστικές αξίες και επιδιώκει την αποκατάσταση της τάξης και της παράδοσης μετά την κοινωνική παρακμή. Η διάκριση του Σμιτ μεταξύ χερσαίων και θαλάσσιων δυνάμεων είναι ιδιαίτερα σχετική, καθώς πλαισιώνει τη σύγκρουση μεταξύ των παγκοσμιοποιημένων θαλάσσιων εθνών ( συνήθως δυτικών) και των παραδοσιακών ηπειρωτικών δυνάμεων της Ευρασίας. Ο Ντούγκιν χρησιμοποιεί αυτό το πλαίσιο για να τοποθετήσει την Ευρασία ως φυσικό αντίβαρο στην θαλάσσια κυριαρχία των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, υποστηρίζοντας την επανέκφραση της χερσαίας ισχύος στην παγκόσμια πολιτική.

Το όραμα του Ντούγκιν για το μέλλον περιλαμβάνει επίσης την αναδιάρθρωση των παγκόσμιων συμμαχιών και των οικονομικών ζωνών. Προτείνει τη δημιουργία αρκετών γεωοικονομικών ζωνών που θα αντανακλούν τις πολιτισμικές και οικονομικές πραγματικότητες και όχι τα υπάρχοντα πολιτικά σύνορα. Αυτές οι ζώνες θα προωθήσουν την οικονομική ανεξαρτησία και την πολιτιστική συνοχή, μειώνοντας την εξάρτηση από τα δυτικά οικονομικά συστήματα και δημιουργώντας ενδεχομένως μια πιο ισορροπημένη κατανομή της παγκόσμιας ισχύος.

Συνοψίζοντας, το όραμα του Ντούγκιν αποτελεί μια ριζοσπαστική κριτική και εναλλακτική λύση στη φιλελεύθερη, δυτικοκεντρική παγκόσμια τάξη. Υποστηρίζει την επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες, την κυριαρχία και την περιφερειακή συνεργασία με βάση τους πολιτισμικούς και ιστορικούς δεσμούς. Υποστηρίζοντας έναν πολυπολικό κόσμο όπου όλοι οι πολιτισμοί διατηρούν και τιμούν τη μοναδική τους ταυτότητα, οι θεωρίες του Ντούγκιν αμφισβητούν την τρέχουσα κυριαρχία του δυτικού φιλελευθερισμού και προτείνουν ένα ριζικά διαφορετικό όραμα για το μέλλον της παγκόσμιας πολιτικής και του πολιτισμού.

Μετάφραση: Οικονόμου Δημήτριος