De toekomst van de multipolaire wereld

Een gesprek over het geopolitieke paradigma is onmogelijk zonder op het idee van multipolariteit te stuiten. Het sociaal-mondiale politieke en economische scenario heeft geleid tot een hernieuwde belangstelling voor discussies over de internationale machtsconfiguratie. Het geopolitieke landschap is in transitie, en het lijkt erop dat we het multipolaire tijdperk binnengaan. We moeten analyseren welke inzichten we kunnen putten uit de theorie over internationale betrekkingen, wat zijn de relevante lessen uit de geschiedenis en wat zijn de specifieke kenmerken van onze situatie, en hoe kunnen we allemaal samenwerken om ervoor te zorgen dat multipolariteit een instrument wordt voor duurzame ontwikkeling en duurzame vrede op deze planeet.

Multipolariteit heeft een prominente plaats gekregen in de dagelijkse woordenschat van diplomaten en wereldleiders. Tijdens de BRICS-top in 2009 werd steun uitgesproken voor een meer democratische en rechtvaardige multipolaire wereldorde. Opeenvolgende BRICS-communiqués zijn deze lijn blijven volgen. In 2010 merkte de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton tijdens een officieel bezoek aan Nieuw-Zeeland op dat "we getuige zijn van een machtsverschuiving naar een meer multipolaire wereld, in tegenstelling tot het koudeoorlogsmodel van een bipolaire wereld". In 2013 verklaarde voormalig secretaris-generaal van de VN Ban Ki-moon dat we een toenemende en onomkeerbare dynamiek naar een multipolaire wereld beginnen te zien. In 2016 verklaarde de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov dat de internationale betrekkingen een conceptueel nieuwe historische fase zijn ingegaan, die bestaat uit een opkomende multipolaire wereldorde die de versterking van nieuwe economische ontwikkelingsparadigma's en machtscentra weerspiegelt. Uit deze uitingen blijkt een algemene acceptatie dat multipolariteit een onontkoombaar concept is geworden binnen de hedendaagse internationale dynamiek.

Het wordt algemeen erkend dat de unipolaire wereld niet langer houdbaar is in de context van de realiteit. De unipolaire wereld die ontstond na het einde van de Koude Oorlog werd gekenmerkt door de dominantie van één macht in internationale aangelegenheden. Het Zuiden van de wereld, bestaande uit landen in Latijns-Amerika, Afrika en Azië, is historisch gezien gemarginaliseerd in het internationale systeem. Met de opkomst van de multipolariteit kan het Zuiden echter een belangrijkere rol spelen bij de vormgeving van de internationale orde. In de Algemene Vergadering van de VN heeft het Zuiden bijvoorbeeld een meerderheid, met 135 van de 193 landen die deel uitmaken van de G77, een coalitie van ontwikkelingslanden.

Bovendien is de strijd tegen het neokolonialisme in een multipolaire wereld van cruciaal belang. De erfenis van het kolonialisme blijft het internationale systeem vormgeven, waarbij veel moderne natiestaten een tragische erfenis zijn van het koloniale tijdperk of een instrument om de belangen van de grote wereldmachten te bevorderen.

De gevolgen van het kolonialisme zijn zichtbaar in de ongelijke verdeling van rijkdom, invloed en macht in de wereld, waarbij het Zuiden van de wereld het meest te lijden heeft onder de negatieve gevolgen. Zo bedraagt het BBP per hoofd van de bevolking van de tien rijkste landen ter wereld 100.000 dollar of meer, terwijl dat van de tien onderste landen minder dan 1.000 dollar bedraagt. China en Rusland genieten als permanente leden van de VN-Veiligheidsraad de status van grootmacht. India, het land met de meeste inwoners, heeft de op vier na grootste economie. Brazilië en Zuid-Afrika zijn ook in opkomst als landen met een groter mondiaal bereik, meer invloed en nieuwe diplomatieke capaciteiten. De rol van de BRICS-landen kan niet worden onderschat bij het vormgeven van de internationale agenda's via multilaterale kaders, zoals blijkt uit recente onderhandelingen over duurzame ontwikkeling en klimaatverandering.

De wereld wordt geconfronteerd met kritieke uitdagingen zoals armoede, ontbering, werkloosheid, honger en ziekte, alsook klimaatverandering. Elke dag sterven 30.000 mensen door honger en 700 miljoen mensen leven in bittere armoede met minder dan twee dollar per dag.

Wij hebben een multipolaire wereldorde nodig, gebaseerd op gelijkheid, samenwerking en vertrouwen, met respect voor diversiteit en de rechtsstaat, naast erkenning van de waardigheid en soevereiniteit van landen.

Gewelddadig extremisme dat aanzet tot terrorisme wordt steeds meer gezien als een wereldwijde bedreiging, die alomvattende, gecoördineerde internationale inspanningen vereist. De toekomst van de zogenaamde oorlog tegen het terrorisme heeft geleid tot een groter bewustzijn van de noodzaak van een geharmoniseerde, multilateraal overeengekomen aanpak.

De Ebola-uitbraak van 2014 en de COVID-19-pandemie, die tot duizenden vermijdbare doden heeft geleid, hebben de hernieuwde behoefte aan multisectorale coördinatie en samenwerking aangetoond. Zelfs het wereldwijde drugsprobleem wordt nu beschouwd als een gemeenschappelijke en gedeelde verantwoordelijkheid, nu landen op verschillende punten in de productie- en consumptieketen de onbevredigende resultaten van de resultaten erkennen en zoeken naar doeltreffender oplossingen door middel van multilateraal afgestemde inspanningen.

Wij moeten ook erkennen dat een groot aantal maatschappelijke organisaties die zich inzetten voor zaken variërend van gendergelijkheid tot ontwapening en non-proliferatie, een historische ontwikkeling vertegenwoordigen die niet kan worden genegeerd.

Een multipolaire wereld kan niet alleen gebaseerd zijn op machtsevenwicht; hij moet ook worden gebouwd op een fundament van culturele diversiteit en wederzijds begrip. De dialoog tussen beschavingen is in dit verband van cruciaal belang, waarbij meer begrip moet worden gekweekt tussen verschillende culturen, etnische groepen en beschavingen.

Multipolariteit biedt een kans op een meer gediversifieerd en evenwichtig economisch systeem, in tegenstelling tot de economische orde die momenteel wordt gedomineerd door enkele westerse mogendheden. Wij hebben behoefte aan hervormingen van de internationale economische instellingen, bevordering van eerlijke handel en investeringen, en versterking van de regionale economische integratie.

De Verenigde Naties en andere instellingen van Bretton Woods moeten kritisch worden hervormd om de groeiende uitdagingen van de wereld aan te kunnen. Wij hebben ook nieuwe instellingen voor collectieve veiligheid en bestuur nodig. Bestuursmechanismen moeten inclusiever en democratischer worden.

Wij hebben sterke collectieve inspanningen nodig om de unipolariteit te deconstrueren door ideologische alternatieven te onderzoeken, de humanitaire samenwerking uit te breiden, de dialoog te bevorderen, pluraliteit te respecteren en weerstand te bieden aan de hegemoniale neigingen van gevestigde mogendheden.

Naties van elke omvang zullen profijt moeten trekken van de soevereine gelijkheid van staten die de kern vormt van een succesvolle multipolaire orde, door een verbeterd en meer inclusief multilateraal kader voor besluitvorming en samenwerking. Het maatschappelijk middenveld en een robuust multilateralisme moeten worden versterkt met verlicht leiderschap, diplomatieke vindingrijkheid en sociale mobilisatie. De burgers van onze onderling verbonden samenlevingen, die hun potentieel willen verwezenlijken en een leven van vrede en geluk willen leiden, zullen zeker bereid zijn om van deze wereld een betere plaats te maken voor het nageslacht met gedeelde waarden.

Vertaling door Robert Steuckers