Kazachstan en de NAVO: Atlantisme in het hart van Eurazië

Op 24 oktober opende volgens de media een NAVO Centrum voor Vredesoperaties in Kazachstan. De Amerikaanse ambassadeur in Kazachstan Daniel Roseblum nam deel aan de opening. Nadat de Russische presidentiële woordvoerder Dmitry Peskov zei dat Moskou wachtte op "gedetailleerde informatie" over deze gebeurtenis, haastte het Kazachstaanse ministerie van Defensie zich om te zeggen dat er alleen een nieuwe conferentiezaal van het Centrum voor Vredesoperaties in het land was geopend. De Amerikaanse ambassadeur nam echter wel deel aan het evenement: het bleek dat het de Amerikaanse ambassade was die de opening van de conferentiezaal financierde.

Deze episode illustreert een van de onderdelen van het Amerikaanse beleid ten aanzien van Kazachstan - het binnendringen van het land onder het mom van vredeshandhaving en het bestrijden van bedreigingen.

Kazachstan - NAVO: militaire samenwerking

De betrekkingen tussen de NAVO en Kazachstan ontwikkelen zich actief sinds 1992, toen Kazachstan toetrad tot de Euro-Atlantische Samenwerkingsraad. In 1994 sloot de post-Sovjetrepubliek zich aan bij het Partnerschap voor Vrede-programma. Het kaderdocument van het Partnerschap stelde de volgende doelen "het ontwikkelen van transparantie in militaire plannings- en budgetteringsprocessen; het waarborgen van democratische controle over de strijdkrachten; het op peil houden van de capaciteit en paraatheid van strijdkrachten om bij te dragen aan operaties onder leiding van de VN en/of de NAVO; het ontwikkelen van een coöperatieve militaire relatie met de NAVO voor gezamenlijke planning van training en oefeningen om het vermogen om vredeshandhavende, humanitaire en andere operaties uit te voeren te verbeteren; het creëren, op de lange termijn, van een strijdmacht die interoperabel is met de NAVO; en het ontwikkelen van het vermogen om vredeshandhavende, humanitaire en andere operaties uit te voeren.

De facto zijn al deze prioriteiten gericht op het versterken van de controle van de NAVO over de strijdkrachten van Kazachstan, en niet andersom. Dit is begrijpelijk. "Partnerschap voor Vrede" was oorspronkelijk gepland als een voorbereidende stap voor latere toetreding tot het bondgenootschap. Als het oorspronkelijk niet de bedoeling was om een land toe te laten om politieke redenen, zoals in het geval van Rusland in de jaren 90, of - zoals in het geval van Kazachstan - omdat het land buiten het verantwoordelijkheidsgebied van het Verdrag van Washington van 1949 ligt, gebruikt de NAVO het kaderdocument om controle uit te oefenen op de strijdkrachten van de "partner".

Een vluchtige bestudering van de officiële instrumenten van het Kazachstan-NAVO "partnerschap" laat ons toe een zekere conclusie te trekken: het is gericht op volledige controle. Het heeft betrekking op kwesties als defensieplanning en transformatie van de strijdkrachten van de Republiek Kazachstan, voorbereiding en uitrusting van een "vredeshandhavingscontingent volgens NAVO-normen", "opleiding van stafofficieren", intensieve samenwerking op het gebied van militair onderwijs, levering van militaire uitrusting, enzovoort.

Sinds 2007 neemt de nationale defensie-universiteit van Kazachstan deel aan het Defence Education Enhancement Programme (DEEP) van de NAVO. Sinds 2020 is Kazachstan gastheer van KAZCENT, het Kazachstaanse opleidingscentrum voor het NAVO-programma Partnerschap voor Vrede, dat cursussen aanbiedt in "militair Engels en NAVO-personeelsprocedures, evenals een inleidende cursus over de geschiedenis, economie en cultuur van Centraal-Azië en Afghanistan". De NAVO neemt deel aan de opleiding van zowel onderofficieren als officieren van de strijdkrachten van de Republiek Kazachstan.

Dit alles vereist de aanwezigheid van NAVO-instructeurs en -adviseurs in de troepen, de transparantie van de strijdkrachten van Kazachstan voor het Noord-Atlantisch Bondgenootschap, de toegang van de NAVO tot personeelsdocumenten en vertrouwelijke informatie over de strijdkrachten van Kazachstan, en de opleiding van Kazachstaanse specialisten in de NAVO. Dit opent een grote ruimte voor inlichtingenactiviteiten en de organisatie van westerse invloedsnetwerken, niet alleen in Kazachstan, maar ook in de structuren van de Collectieve Veiligheidsverdragsorganisatie als geheel. Tegelijkertijd worden er gezamenlijke oefeningen met de NAVO "Steppe Eagle" uitgevoerd.

Voor de buitenwereld is de belangrijkste taak van de samenwerking "vredesoperaties", maar waarom een agressieve organisatie werd gekozen als belangrijkste partner in vredesoperaties, legt het officiële Astana niet uit.

NAVO-belangen

Het George C. Marshall European Center merkt op dat tegen de achtergrond van de NAVO-belangen in vredesoperaties, het Europees Centrum voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (ECSEC), het George C. Marshall European Center in Astana, de NAVO-belangen in vredesoperaties niet uitlegt. Het George C. Marshall European Center merkt op dat tegen de achtergrond van de gebeurtenissen in Oekraïne, "trainingsprogramma's die gericht zijn op het verbeteren van de professionaliteit van het Kazachstaanse leger een kosteneffectieve manier voor de Verenigde Staten zouden kunnen zijn om een partnerschap op lange termijn te ontwikkelen met het meest stabiele land van Centraal-Azië". Volgens Sebastian Engels, een analist bij het Marshall Center, zullen de samenwerkingsprogramma's van het Kazachstaanse leger met de NAVO:

1. "de interoperabiliteit met de NAVO versterken en de kans vergroten dat Kazachstan deelneemt aan VN-operaties als onderdeel van een vredesbrigade (KAZBRIG), wat een langetermijndoel is van het IPAP van Kazachstan en, tot 2014. - het hoofddoel van de VS";
2. de binnenlandse politiek van Kazachstan beïnvloeden: "liberale, democratische waarden zullen ofwel rechtstreeks worden geïntroduceerd in lessen met een westers thema, ontwikkeld door het Partnership for Peace Consortium van Defensieacademies en instituten voor veiligheidsstudies (PfPC), ofwel osmotisch door interactie met Amerikaanse soldaten en burgers tijdens uitwisselingen of in Amerikaanse militaire faciliteiten;    
3. de "afhankelijkheid" van Kazachstan van Rusland op militair gebied verminderen: "er zijn aspecten van militaire verbetering die de capaciteiten van Rusland te boven gaan, zoals NCO-training, logistiek, trainingsmanagement en human resources (HR). De VS, met de meest capabele onderofficieren van alle strijdkrachten en tientallen jaren van eigen professionaliseringsinspanningen, verkeert in de beste positie om deze uitdaging aan te gaan."

"Door ons in te bedden in Kazachstaanse instituten en academies zullen we een fundamenteel inzicht krijgen in hun defensiementaliteit en zullen we in staat zijn om hun houding ten opzichte van westerse standpunten te beïnvloeden... Door experts in te bedden in sleutelposities zullen de VS de besluitvorming in Kazachstan kunnen beïnvloeden in tijden van crisis," zei een analist van een centrum dat verbonden is aan de NAVO en de Amerikaanse regering.

Kazachstan-Amerikaanse giftige banden

Een ander gebied waarop Kazachstan en het Amerikaanse leger samenwerken is de verdediging tegen biologische bedreigingen. Rusland heeft echter een andere mening over de rol van de Verenigde Staten. Zoals de voormalige Russische sanitaire arts Gennady Onishchenko eerder zei in het Centraal Referentielaboratorium, vlakbij Almaty, "worden er militaire biologische formuleringen ontwikkeld. Deze plek heeft niets te maken met de civiele gezondheidszorg van Kazachstan". De Kazachstaanse autoriteiten zeggen op hun beurt dat er op dit moment geen Amerikanen in dit laboratorium zouden zijn, dat met Amerikaans geld is gebouwd, en dat al het werk door Kazachstaanse wetenschappers wordt gedaan.

De Verenigde Staten zijn ook geïnteresseerd in nucleaire veiligheidskwesties in Kazachstan: het land is een van de grootste exporteurs van uranium en herbergt verschillende faciliteiten van het Sovjet nucleaire programma, waaronder reactoren in Alma-Ata en Kurchatov, het voormalige centrum van de Semipalatinsk nucleaire testlocatie. In 2017 opende Kazachstan een opleidingscentrum voor nucleaire veiligheid (Nuclear Safety Training Centre, NSTC). Het werd opgericht met steun van de Amerikaanse National Nuclear Security Administration (NNSA).  In augustus 2023 hielden de Verenigde Staten een nucleaire veiligheidsoefening in Kazachstan.

De facto hebben de Verenigde Staten centra opgericht voor hun militaire aanwezigheid in Kazachstan, en dit heeft gevolgen voor de biologische en stralingsveiligheid, wat in strijd is met de letter en de geest van de verplichtingen van Kazachstan als lid van de CSTO en de SCO, zeggen Russische experts.

Samenwerking met het VK

In april 2022 ondertekende Kazachstan een militair samenwerkingsplan met het VK voor 2022-2023. Dit werd voorafgegaan door de actieve deelname van Britse officieren aan gezamenlijke programma's tussen Kazachstan en de NAVO en de overeenkomst over een programma voor versterkte defensiesamenwerking in 2013-14. Het zijn voornamelijk Britse instructeurs die Engels onderwijzen aan Kazachstaans militair personeel.

Eind september 2023 bezocht de Britse minister van Defensie James Hippey Kazachstan om de militaire samenwerking te bespreken en "verwelkomde de steun van Kazachstan voor het sanctieregime tegen Rusland".

Kazachstan en Turkije

Naast de VS intensiveert Kazachstan de militaire samenwerking met een ander NAVO-lid, Turkije. In juli 2023 bespraken Turkse militaire functionarissen met de leiding van het Kazachstaanse ministerie van Defensie de vooruitzichten voor bilaterale betrekkingen op het gebied van militair onderwijs, gevechtstraining en vredeshandhaving.

In mei 2022, tijdens het bezoek van de delegatie van de Kazachse president Kasym-Jomart Tokayev aan Ankara, werd een memorandum over militair-technische samenwerking ondertekend, op grond waarvan Kazachstan mag beginnen met de licentieassemblage en het onderhoud van Turkse ANKA-drones. Aibek Barysov, voorzitter van de Vereniging van bedrijven uit de defensie-industrie van Kazachstan, zei dat hij de samenwerking met Ankara en Turkse bedrijven verder wil ontwikkelen. Hij merkte op dat de NAVO-normen moderner en veiliger zijn, en daarom aantrekkelijker.

De wens van Kazachstan om de samenwerking met de NAVO te versterken blijkt ook uit de poging van Astana om meer dan 800 ARMA-voertuigen te kopen van het Turkse bedrijf Otokar voor meer dan 4 miljard dollar in 2022.

Het einde van multi-vectorisme?

Kazachstan weigert Rusland te steunen sinds het begin van de speciale militaire operatie in Oekraïne. President Kasym-Jomar Tokayev beloofde het "sanctieregime" tegen Rusland te volgen. Dit is objectief gezien in strijd met de belangen van het land, waarvan het bedrijfsleven de facto sterk profiteert door deel te nemen aan regelingen om de sancties te omzeilen. Cultureel en economisch gezien is Kazachstan nauw verbonden met Rusland en China.

Negatieve trends in het beleid van Kazachstan houden verband met de Atlantische invloed, die in strijd is met de objectieve belangen van het land en de Euraziatische identiteit van zijn volkeren. Zowel de VS, de EU als het VK zijn nu zeer actief in de richting van Centraal-Azië. Het doel is om een wig te drijven in de betrekkingen met Moskou en Peking door gebruik te maken van de frustraties van de nationale elites tegenover de macht van de twee buurlanden. Daarom probeert de NAVO ook haar invloed in de regio te versterken.

Dit is echter een veiligheidsuitdaging voor Rusland en de Volksrepubliek China, die in de context van verslechterende relaties met het collectieve Westen zeer negatief staan tegenover tekenen van een Atlantische aanwezigheid in de regio. Kazachstan probeert nu een evenwichtsstrategie te handhaven tussen Eurazianisten en Atlantisten. Het meest zichtbare aspect van samenwerking met de NAVO: de Steppe Eagle oefening heeft sinds 2023 niet meer plaatsgevonden. Op andere niveaus blijft de interactie echter niet alleen bestaan, maar breidt deze zich ook uit.

De reactie van Moskou op de gebeurtenis met de Amerikaanse ambassadeur in het Centrum voor Vredesoperaties laat zien dat dergelijke contacten ook voor Moskou niet langer acceptabel zijn. Onder deze omstandigheden zal het voor Kazachstan moeilijk zijn om het multivectorisme als belangrijkste principe van zijn buitenlands beleid te handhaven. Het is noodzakelijk om te kiezen: ofwel de Atlantisten, die geïnteresseerd zijn in het destabiliseren van de regio om problemen te creëren voor Moskou en Peking, ofwel de Euraziatische ontwikkelingsvector - een inzet op multipolariteit, weigering om samen te werken met de Atlantisten, vreedzame en harmonieuze ontwikkeling en vriendschap met de buurlanden.

Bron

Vertaling door Robert Steuckers