Carl Schmitt en Guiguzi: concepten in parallel

Vele personen, waaronder geleerden en strategen, hebben de ideeën van de Pruisische militaire denker Clausewitz en die van Sun Tzu vergeleken. De eerste is een moderne denker in Europa, terwijl een andere meer dan duizend jaar eerder in China leefde. In dit artikel probeer ik een ander paar denkers uit Duitsland en China te bespreken. Carl Schmitt is een zeer prominente Duitse jurist en politicoloog uit de vorige eeuw. Hoewel controversieel tot op zekere hoogte, trokken zijn gedachten critici en supporters uit zowel rechts als links aan. Zijn tegenhanger is Guiguzi, een mysterieuze beoefenaar en denker uit de Periode van de Strijdende Staten (ca. 475 – 221 v.Chr.) van het oude China. Guiguzi was de stichter van een denkschool bekend als de School van Verticale Alliantie en Horizontale Divisie (縱橫家), die zich richt op de kunst van diplomatie. Daarnaast was hij ook een verzinner van een discipline bekend als Moulue (謀略), wat letterlijk “Stratagem” betekent.

1. Politieke theologie

Schmitts gedachten zijn gebaseerd op politieke theologie, die zich onderscheidt van politieke filosofie. Filosofie gaat over menselijk denken, terwijl theologie betrekking heeft op de intentie van God. Volgens Schmitt komt de waarheid van de politiek voort uit openbaring. Hij zag openbaring en politiek samen en probeerde, voor zover hij kon, ze te combineren. Het onderscheid tussen vriend en vijand vindt zijn theoretieke rechtvaardiging in het geloof in openbaring, en dat geloof is onvermijdelijk. Hij ziet dat politieke concepten slechts secularisering van theologie zijn. Guiguzi daarentegen verdedigde de kracht van de “Hemel”. “Hemel” in Chinese context is geen persoonlijke godheid, maar een ultieme bron van het universum, ook bekend als “Tao” (de weg). Elke politieke stratagem of Moulue komt voort uit de kracht van Tao of Hemel. Met andere woorden, we gebruiken de kracht van het universum om onze vijanden te verslaan. In Chinese terminologie is het Kunst van Tao (道術), waarbij de zichtbare tactiek (kunst) afgeleid is van een mysterieuze universum (Tao). Hoewel Guiguzi niet in een God geloofde zoals Schmitt, zien beiden dat seculiere politiek en stratagem voortkomen uit een ultieme kosmologische bron. Verder, om de waarheid van politiek en stratagem te begrijpen, is geloof (Schmitt) of intuïtie (Guiguzi) nodig, in plaats van alleen rationeel denken en analyse.

2. Vijandschap

Een kernidee in Carl Schmitts politieke theorie is het onderscheid tussen vriend en vijand. We hebben vijanden in politieke termen en die aard kan niet worden veranderd. Echter, de spanning en het conflict tussen vijanden kunnen escaleren tot daadwerkelijke geweldplegingen en zelfs oorlog. Alles wat we kunnen doen, is de escalatie daarvan beperken door middel van instituties. De staat speelt hierbij een absolute rol. Een fundamenteel kenmerk van Moulue (Stratagem), opgericht door Guiguzi, is vijandschap. Mensen moeten stratagem gebruiken om vijanden te verslaan. Als er geen vijand is, hebben we geen stratagem nodig. In de context van Moulue kan een vijand zowel extern zijn, zoals een persoon, leger of natie, alsook intern, in jezelf. Verder is er ook een speciaal type vijand in de Chinese wijsheid, bekend als “Kleine Mensen” (小人). Deze kleine mensen zijn sluw, egoïstisch maar krachtig, en daarom altijd belangrijk in politieke conflicten en zelfs oorlogen. Guiguzi heeft vele tactieken en principes voorgesteld voor het omgaan met dergelijke kleine mensen. Naast het beperken van de escalatie van spanning tussen vijanden zoals Schmitt voorstelt, kan het ook nuttig zijn om aandacht te besteden aan de rol van zulke kleine mensen.

3. Staat van Uitzondering

In Schmitts rechtsleer is “Staat van Uitzondering” een zeer vreemd concept. Het is gerelateerd aan het onderscheid tussen vijand en vriend in de politiek. Bij escalatie van vijandschap kunnen zich onvoorziene, urgente maar ernstige situaties voordoen. Schmitt stelt dat we niet alle scenario’s kunnen opsommen of zelfs met objectieve juridische termen en grenzen kunnen definiëren. Wanneer een uitzondering zich voordoet, kan een politieke leider alleen vertrouwen op zijn subjectieve discretionaire oordeel om dergelijke uitdagingen en bedreigingen het hoofd te bieden. In dergelijke omstandigheden moet zelfs de Grondwet in haar geheel of gedeeltelijk worden opgeschort. Dit is volkomen legitiem. Chinese Stratagem of Moulue benadrukt het concept van “Qi” (奇), dat onconventioneel, vreemd, verrassend betekent. Qi staat tegenover “Zheng” (正), dat normaal, mainstream, gewoon betekent. Er bestaat een oud Chinees gezegde: “Gebruik Zheng in de overheid, maar gebruik Qi in oorlog.” In dit opzicht is Qi zeer waardevol in de Staat van Uitzondering, omdat alle gebruikelijke, formele en gewoonlijke instituties en beleidslijnen slechts tot falen leiden.

4. Parapolitiek

Schmitt is van mening dat de rechtsorde niet uitsluitend rationeel kan worden begrepen binnen een zelfvoorzienend systeem zoals voorgesteld door legal positivisme. De analyse van de staat moet verwijzen naar die instanties die de capaciteit hebben om te beslissen over de staat van uitzondering. Dit wijst op het bestaan van een diepe staat achter de juridische staat in veel landen. Echter, mainstream geleerden verwerpen altijd geheime politiek, schaduwmanipulatie en samenzweringen. Volgens de wijsheid van Moulue zou een superieure stratagem “onzichtbaar” moeten zijn. Voor Guiguzi zijn geheime manipulaties of zelfs samenzweringen normaal en noodzakelijk. Ik denk dat verdere ideeën uit Moulue kunnen worden toegepast om samenzweringen van de diepe staat te bestuderen en te onderzoeken.

5. Nomos

Schmitt stelde dat elke fundamentele orde een ruimtelijke orde is. Nomos, de ware en daadwerkelijke fundamentele orde, raakt in haar kern aan specifieke ruimtelijke grenzen en scheidingen, aan specifieke hoeveelheden en een specifieke verdeling van de aarde. Aan het begin van elke grote epoch staat een groot landtoewijzingsproces. In het bijzonder is elke belangrijke verandering verbonden met wereldpolitieke veranderingen en met een nieuwe verdeling van de aarde en een nieuwe landtoewijzing. Guiguzi ontwierp 72 trucs voor verandering en 36 kunstvormen van stratagem. Veel van deze stratagema's zijn driedimensionaal en vertonen een ruimtelijke aspect. Bijvoorbeeld, de klassieke truc 22 “Vliegen om macht te vangen en te vernietigen” (飛箝破勢). Het betekent een kracht creëren als een onzichtbare kooi om je vijand te bedekken, hem van alle kanten te beperken en zijn eigen kracht geleidelijk te breken. We kunnen dit toepassen om de wijze van “toewijzing” te bestuderen in de context van Schmitts theorie van nomos.

6. Metapolitiek

Naast theorieën moeten we ook Schmitts praxis bestuderen. Na de Tweede Wereldoorlog verdween Schmitt uit de politiek, academie en publieke sfeer. Hij was van plan om naar Argentinië te emigreren voor de rest van zijn leven. Integendeel, de Duitse jurist veranderde zijn tactiek. Hij leefde in ballingschap in zijn eigen geboorteplaats Plettenberg, maar werd uitgesloten van academische functies. Vanaf de jaren 50 zette hij zijn studies voort en ontving hij regelmatig bezoekers, waaronder de Duitse kanselier Kurt Georg Kiesinger, tot ver in zijn oude dag.

Schmitt werd niet verslagen, maar voerde een metapolitieke strijd tegen het liberalisme. Een privékring van volgelingen bouwde zich geleidelijk op, waardoor Schmitt grote invloed kreeg op de naoorlogse politiek van Duitsland en heel Europa.

Guiguzi was tijdens de Periode van de Strijdende Staten kundig in diplomatie, en later maakte hij zich grote zorgen en frustraties over de chaos in de politiek. Hij besloot als kluizenaar in een vallei, bekend als Guigu, te leven in zelf-verbanning. Hij trok zich niet volledig terug, maar begon zijn ideeën, kennis en vaardigheden over te dragen aan geselecteerde studenten. Sommige van deze studenten werden later briljante staatslieden en strategen. Al deze beoefenaars met Guiguzi’s leer vormden een informele groep bekend als de School van Verticale Alliantie en Horizontale Divisie, of simpelweg de School van Diplomatie, met enorme invloed op de internationale betrekkingen van die tijd.

In tegenstelling tot Clausewitz en Sun Tzu, zijn Carl Schmitt en Guiguzi controversiële denkers. Schmitt werd tijdens zijn leven bekritiseerd, terwijl Guiguzi’s ideeën door officiële en mainstream geleerden in China lange tijd werden verworpen omdat ze tegen Confucianistische waarden ingingen. Recentelijk zijn Schmitt’s gedachten herontdekt en serieus besproken door zowel rechts als links, zelfs buiten het Westen, zoals in China en Iran. In de afgelopen jaren is Guiguzi’s Moulue of Stratagem begonnen aandacht te trekken in politiek en zakenwereld.

Ik hoop dat dit korte artikel meer interesse kan wekken om een meer dialoog te onderzoeken tussen deze twee briljante denkers uit West en Oost.