Prometheïsme en Atlanticisme

Op 25 juli vond in Praag de tweede conferentie van het Forum van Vrije Naties van Rusland plaats (de eerste vond plaats op 8 mei, ook dit jaar, in Warschau). Onder de hoofdrolspelers van de bijeenkomst waren de voormalige Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Pavlo Klimkin en de "premier" van de regering van de Tsjetsjeense Republiek Ikheria in ballingschap (in Londen) Akhmed Zakajev (door Moskou herhaaldelijk beschuldigd van terrorisme).

Zoals op de desbetreffende website (www.freenationsrf.org) staat, zijn de belangrijkste "aandachtsgebieden" van het Forum: "de-imperialisatie en dekolonisatie; deputinisatie en denazificatie; demilitarisatie en denuclearisatie; economische en sociale veranderingen". Verder staat er: "Het Forum van Vrije Naties van Rusland is een platform voor het bijeenbrengen van gemeentelijke en regionale leiders, leden van de oppositiebewegingen van de Russische Federatie, vertegenwoordigers van nationale bewegingen, activisten, de gemeenschap van deskundigen, ad iedereen die zich bewust is van de noodzaak van een onmiddellijke transformatie van Rusland".
Deze transformatie wordt geïdentificeerd met de compartimentering van het Russische grondgebied in een cluster van talloze nieuwe staten, waarvan de onafhankelijkheid en soevereiniteit onmiddellijk door de "internationale gemeenschap" erkend zouden moeten worden. Er staat: "Wij doen een beroep op de Lid-Staten van de VN om maximale bijstand te verlenen aan de nationale overgangsregeringen/-besturen om de doelstellingen van dekolonisatie en vrede te bereiken. Evenals het officieel erkennen van de onafhankelijkheid en soevereiniteit van de volgende staten van inheemse volkeren en koloniale gebieden: Tatarstan, Ingoerije, Basjkortostan, Karelië, Boerjatië, Kalmykië, De Baltische Republiek (Oost-Pruisen), Komi, Circassië, Siberië, De Oeral Republiek, Don, Tyva, Koeban, Dagestan, De Pacifische Federatie, Moskou Republiek, Erzyan Mastor, Sacha, Pomorie, Tsjoevasjië, Tsjernozern, Mordovië, Povolzjye, Chakassië, Oedmoertië, Ingoesjetië en andere".

De inheemse volkeren van deze streken worden uitgenodigd zich massaal aan te sluiten bij een vorm van vreedzaam systematisch verzet. Tegelijkertijd wordt echter ook opgeroepen tot de vorming van territoriale milities, en vertegenwoordigers van de ordehandhavers worden aangespoord om over te lopen en zich bij hen aan te sluiten.

Deze "planning" (zij het verder overdreven) lijkt nauw aan te sluiten bij die welke door de zogenaamde Commissie van Helsinki is voorgesteld. Dit, een Amerikaans regeringsagentschap dat "de mensenrechten en de militaire veiligheid in Europa bevordert", heeft in feite gesproken over de "dekolonisatie van Rusland" als een "morele en strategische noodzaak". Het doel (niet eens al te verhuld) is nu juist om de "nationalismen" uit te buiten om de Russische Federatie te ontmantelen in tien of meer staten [1].

Het idee om Rusland op te splitsen langs etnische lijnen is niet bijzonder origineel. Het is evenmin een product van de hedendaagse geopolitiek. Reeds in het begin van de 20e eeuw stond de Poolse militair Josef Piłsudski aan het hoofd van een ideologisch en geopolitiek project dat de naam "Prometheanisme" kreeg. Dit project was gericht op de opbouw van een blok van staten (waarbinnen Polen een belangrijke rol zou spelen) dat, door zich "inter maria" te plaatsen, d.w.z. tussen de Oostzee en de Zwarte Zee, een soort "cordon sanitaire" moest vormen aan de grenzen van Rusland. En dat niet alleen, de "Prometheïsche beweging" was ook bedoeld om het geweten van de niet-Russische volkeren van eerst het tsarenrijk en daarna de USSR wakker te schudden, om hen te bevrijden van het juk van Moskou [2]. De naam van het project is natuurlijk afgeleid van die van Prometheus, de titaan die, door de mensheid het van de goden gestolen geschenk van het vuur te geven, symbool moest staan voor het idee van "verlichting" en verzet tegen de despotische macht die, volgens deze moderne interpretatie van het mythologische thema, vertegenwoordigd werd door Zeus. Als de door Moskou onderworpen volkeren dus de nieuwe Prometheeërs waren, dan vertegenwoordigde Rusland de despotische Olympische god. Zo schreef Edmund Charaskiewicz (een van Piłsudski's voornaamste medewerkers): "De schepper en ziel van het Prometheense concept was maarschalk Piłsudski, die reeds in 1904 in een memorandum aan de Japanse regering wees op de noodzaak om in de strijd tegen Rusland de talrijke niet-Russische naties in te zetten die de bekkens van de Oostzee, de Zwarte Zee en de Kaspische Zee bewonen, en benadrukte dat de Poolse natie, op grond van haar geschiedenis, haar liefde voor de vrijheid en haar compromisloos verzet tegen de drie Rijken (het Duitse, het Russische en het Oostenrijks-Hongaarse) die haar hadden ontmanteld, ongetwijfeld een hoofdrol zou moeten spelen bij de emancipatie van de door de Russen onderdrukte naties" [3]. En weer: "De kracht van Polen en zijn belang binnen de samenstellende delen van het Russische Rijk stelt ons in staat het doel te ontwikkelen om de Russische staat van binnenuit te breken door middel van deze zelfde delen, door de landen te emanciperen die er in gedwongen waren. Wij zien dit niet alleen als de vervulling van de culturele strijd van ons land voor onafhankelijkheid, maar ook als een garantie voor zijn bestaan. Wanneer de Russische wil om te veroveren verzwakt is, zal hij ophouden een gevaarlijke vijand te zijn" [4].

Alvorens het geopolitieke project zelf te analyseren, is het nuttig eraan te herinneren dat de betekenis van de Griekse mythe in werkelijkheid heel anders is. Zoals Claudio Mutti in zijn boek Getuigen van de decadentie meldt en de Roemeense geleerde Mircea Eliade citeert, is Prometheus "verre van een weldoener van de mensheid te zijn, degene die verantwoordelijk is voor haar huidige decadentie [...] Voor Hesiod verklaart de mythe van Prometheus het binnendringen van het "kwaad" in de wereld; zij vertegenwoordigt uiteindelijk de wraak van Zeus" [5]. De "Poolse" interpretatie van het mythologische thema lijkt dan ook het product van een zuiver moderne "democratische" en "progressieve" visie, die niets te maken heeft met de oorspronkelijke betekenis ervan.

Nu heeft het geopolitieke project van Piłsudski (dat tot doel had de machtige Pools-Litouwse staat te reconstrueren die de hoofdrolspeler was in de Europese geschiedenis rond de wisseling van de 16de en de 18de eeuw) nieuwe voorspoed gekend door de implosie van het socialistische blok en het einde van het Warschaupact. Het Drie Zeeën-initiatief (bedacht tijdens de regering-Obama en tot leven gewekt door Donald J. Trump) heeft in feite opnieuw tot doel een "cordon sanitaire" (onder Atlantisch beschermheerschap) te creëren tussen West-Europa en Rusland, om de twee semi-reuzen (de een financieel-economisch, de ander militair en rijk aan natuurlijke hulpbronnen) van elkaar te scheiden [6]. Tijdens de zevende top van het Initiatief, die op 20-21 juni 2022 in Riga werd gehouden, drong de Oekraïense president Volodymyr Zelensky (die via een videoconferentie sprak) aan op de toetreding van Kiev tot het project, terwijl de huidige minister van Buitenlandse Zaken van de VS Antony Blinken de nodige financiële bijstand garandeerde.

Over Oekraïne gesproken, het is belangrijk erop te wijzen dat de "Prometheïsche" gedachte de laatste jaren binnen zijn grenzen een aanzienlijke opleving heeft gekend, dankzij het intellectuele werk van Olena Semenyaka (ideologe en hoofd van het internationale secretariaat van het Nationaal Korps, de politieke vleugel van de Azerbajdzjaanse beweging).
Geboren in 2014 na de gebeurtenissen van "Euromaidan", verwijst de groep naar Andriy Biletsky (en beschermd door voormalig minister van Binnenlandse Zaken en oligarch Arsen Avakov, die zich inzette om Azov een soort cultureel-ideologisch monopolie binnen Oekraïens extreem-rechts te garanderen) vertegenwoordigde een soort echte paradigmaverschuiving ten opzichte van de traditionele retoriek van partijen als Svoboda en Pravyi Sektor, die, verankerd in het erfgoed van het hard-line banderisme, de dragers waren van een ouderwetse vorm van staatscentrisch nationalisme.

De hoofdrolspeler van de verandering van perspectief, van nationaal/regionaal naar internationaal (continentaal en globaal), was Semenyaka. Concreet heeft de ideologe (vroeger een militante van de eerder genoemde Pravyi Sektor), mede dankzij de uitgeverij Plomin (vlam), een dicht netwerk van interconnecties met het buitenland kunnen opbouwen, dat Azov ertoe gebracht heeft banden te smeden met verschillende andere bewegingen die te herleiden zijn tot het melkwegstelsel van het rechts-extremisme, zowel in Europa als in Noord-Amerika (hier vooral met groepen die verbonden zijn met het zogenaamde "Alt-Right").

De gedachte van Olena Semenyaka verdient daarom een korte uitwerking. Als auteur van een proefschrift over de analyse van het denken van Ernst Jünger en Martin Heidegger en als vertaalster van de werken van Dominique Venner in het Oekraïens, onderhield Semenyaka (vroeger lid van de "Oekraïense Traditionalistische Club") tot 2014 hartelijke en samenwerkingsbetrekkingen met de Russische denker Aleksandr Doegin. Haar geopolitieke perspectief veranderde radicaal met de eerder genoemde "Euromaidan" gebeurtenissen. Deze hebben, naar zij zelf toegeeft, verre van een echte "revolutie" te zijn geweest (zoals ze door de Westerse propaganda worden voorgesteld), de patriottische geest en het bewustzijn van de "manifeste bestemming" van de Oekraïense natie doen ontwaken.

In het geopolitieke project waarvan Semenyaka de woordvoerdster is, wordt de "Prometheïsche" visie van Piłsudski aangepast aan de Oekraïense behoeften. Oekraïne wordt in feite voorgesteld als de voorpost voor de "reconquista" (een term die Semenyaka precies in het Spaans gebruikt) van Europa van het liberale progressivisme. Deze "reconquista" vereist echter in de eerste plaats de opbouw van een blok van staten, opnieuw een "intermarium" (een andere steeds terugkerende term in het werk van de ideologe) tussen de Oostzee en de Zwarte Zee, dat als rem kan werken op het Poetinistische "neo-Bolsjewisme".

Semenyaka neemt met name de theorieën over van de Oekraïense geopolitieke school die verbonden is met Yurii Lypa en Stanislav Dnistrianskyi, om het "manifeste lot" van het Oosteuropese land opnieuw te bekijken op basis van zijn historische en geografische substraten. Het concentreert zich met name op de Noord-Zuid polarisatie, in tegenstelling tot de West/Oost dichotomie (fundamenteel in de Russische cultuur), om van de geografie de voornaamste vector van de Oekraïense identiteit te maken. De Noord-Zuid as (waarin de Noord-Germaanse geest samensmelt met de Zuid-Griekse) zou, in haar idee, de as geweest zijn die gekozen was door Kievan Rus' en de Rurik dynastie, waarvan de Oekraïense nationalisten zichzelf zien als de natuurlijke etnische erfgenamen.

Hier neemt Semenyaka de theorieën over van Dmytro Dontsov (1883-1973), die algemeen beschouwd wordt als de vader van de Oekraïense spiritualiteit. Hij beschouwde Russen en Wit-Russen namelijk als een soort etnische bedriegers (hoewel ze tot dezelfde Oost-Slavische stam behoren als de Oekraïners), en sprak openlijk over "Mongoolse culturele mutatie" in verband met Rusland.
Het "intermarium" blok van staten staat, in dit perspectief, in een soort derde positie en als epicentrum van het "Nieuwe Europa" waarin, in navolging van de archeo-futuristische stellingen van Guillaume Faye (die het echter uitdrukkelijk over "Eurosiberië" had), vernieuwing en traditie met elkaar versmolten zijn. In deze ruimte, die zich uitstrekt van de Oostzee tot de Zwarte Zee, worden de nationale scheidslijnen overwonnen door het idee van "etnofuturisme": een soort totale vermenging van de Slavische volkeren die er wonen, die in zekere zin teruggrijpt op de messianistische mythe van het "Sarmatië van Europa" dat de Poolse aristocratie van de eerder genoemde Pools-Litouwse Federatie zich eigen had gemaakt.

Hoe begrijpelijk het ook is dat het project van de Oekraïense ideologe belangrijke sectoren van Europees anti-liberaal rechts kan fascineren, toch moet gezegd worden dat het bovengenoemde "intermarium" blok, op geopolitiek niveau, zonder "oevers" (moeilijk te overschrijden grenzen) en aanzienlijke natuurlijke hulpbronnen, geen echte waarde heeft, en zich noodzakelijkerwijs onder de afhankelijkheid van het Verre Westen (de Verenigde Staten) moet stellen om zijn voortbestaan te verzekeren.

Bijgevolg wordt het Azovse Prometheïsche idee gemakkelijk gereduceerd tot het spelen van de rol van een filiaal van Atlanticistische belangen. Uiteindelijk lijkt Semenyaka zelf (die bekend zou moeten zijn met de Jüngeriaanse en Heideggeriaanse kritiek op titanisme en gigantisme), door het Prometheanisme te omarmen als synoniem voor de strijd tegen het neo-Bolsjewistische en liberaal-progressieve duale despotisme, (net als zoveel andere exponenten van het gebied waar zij naar verwijst) voorbij te gaan aan het zuiver titanische karakter van de huidige maatschappij. In feite vertegenwoordigt het, Hesiod parafraserend, de terugkeer van titanische overmoed uit de westerse ballingschap ("een duistere streek aan het einde van de protserige aarde") waarin zij door de Olympische goden was opgesloten.

Voetnoten:

[1] Siehe Decolonization of Russia to be discussed at upcoming Helsinki Commission briefing, www.csce.gov.

[2] R. Woytak, The promethean movement in interwar Poland,"East European Quarterly", Bd. XVIII, Nr. 3 (September 1984), S. 273-278.

[3] E. Charaskiewicz, Een verzameling documenten van Lt. Kol. Edmund Charaskiewicz (bewerkt door A. Grzywacs - M. Kwiecien - G. Mazur),Eine Sammlung von Dokumenten von Lt. Oberst Edmund Charaskiewicz (herausgegeben von A. Grzywacs - M. Kwiecien - G. Mazur), Księgarnia Akademicka, Krakau 2000, S. 56.

[4] Ebd.

[5] C. Mutti, Testimoni della decadenza, L'Arco e la Corte, Bari 2022, S. 11.

[6] C. Mutti, Il cordone sanitario atlantico, “Eurasia. Rivista di studi geopolitici” 4/2017.

Bron